Dlaczego ZUS odmawia wypłaty zasiłku macierzyńskiego osobie współpracującej?

Pan X zarejestrował firmę. W prowadzeniu firmy pomagała mu żona, w związku z czym zgłosił ją do ZUS jako osobę współpracującą.  Owa  osoba współpracująca  w czasie prowadzenia  firmy  zaszła w  ciążę, po  osiągnięciu  prawa   do skorzystania z zasiłku  przedłożyła L4. Zasiłek   ten  został  jej  przyznany.   W  międzyczasie, gdy  osoba  współpracująca  przebywała   na  zwolnieniu chorobowym,  mąż   zawiesił  działalność.   Zawieszenie działalności   nie  trwało   pełnego  miesiąca. Nie  było   przerwy w  opłacaniu składek.  Żona   była   wykazywana    na  dokumentach rozliczeniowych  do  ZUS  na  RSA   zgodnie  z  przedłożonym   L4. Z  uwagi  na  fakt, że  nie  należy przy  odwieszeniu działalności   robić  ponownego   zgłoszenia    do ZUS-u,  bo jest ono z urzędu  robione   pana  X   nie   zarejestrowano.   Jednak  jego  żonę, jako osobę  współpracującą  należało ponownie  zgłosić,  ponieważ  z urzędu nie  jest  to   robione.

Teraz   małżonka osoby prowadzącej działalność gospodarczą  urodziła dziecko. Zgłosiła   się  do  ZUS  wniosek o  wypłatę   zasiłku macierzyńskiego.   ZUS  prosi   o  wyjaśnienie, ponieważ  z posiadanej  dokumentacji  wynika, że  od   dnia   26.05.2013  do 15.09.2013  była  niezdolna  do  pracy z powodu  choroby. Za  okres od  09.09.2013   do  07.09.2014 złożono wniosek  o  wypłatę zasiłku macierzyńskiego.  W związku z  tym, że    zgłoszenie (to  ponowne, po  wznowieniu  działalności)  do   ubezpieczeń  nastąpiło w trakcie  niezdolności do  pracy   ZUS prosi  o wyjaśnienie   czy  doszło do faktycznego  rozpoczęcia  współpracy.

Proszę  o  odpowiedź jak  z  ZUS – em    rozmawiać,   aby  nie   zakwestionował   tego ponownego  zgłoszenia.   Z   moich    ustaleń  wynika, że   Pani ta    nie  świadczyła   pracy będąc  na   zasiłku    chorobowym,   jednak  czy   są  jakieś  przeciwskazania,    aby   zgłosić  ją ponownie w  momencie,  kiedy  to   przebywała   na  chorobowym.

Osoba prowadząca pozarolniczą działalność, która wyrejestrowała działalność lub osoba z nią współpracująca, w stosunku do której wygasł tytuł do ubezpieczeń społecznych, podlega wyrejestrowaniu z tych ubezpieczeń na druku ZUS ZWUA. Zgłoszenie wyrejestrowania osoba prowadząca pozarolniczą działalność zobowiązana jest złożyć w terminie 7 dni od zaistnienia tego faktu. Osoba ta dokonuje również wyrejestrowania płatnika składek na druku ZUS ZWPA. Wyrejestrowaniu i ponownemu zgłoszeniu do ubezpieczeń podlega także osoba, w stosunku do której uległ zmianie tytuł ubezpieczenia, rodzaje ubezpieczeń i terminy ich powstania.

Informację o zawieszeniu wykonywania działalności gospodarczej przedsiębiorca będący osobą fizyczną przekazuje wyłącznie do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej na druku CEIDG-1. Instytucja ta przekazuje do ZUS kopię wpisu o zawieszeniu działalności. Przedsiębiorca nie musi więc pamiętać o dodatkowym wyrejestrowaniu w ZUS. W czasie przerwy w funkcjonowaniu firmy przedsiębiorca nie ma obowiązku odprowadzania do ZUS żadnych składek ubezpieczeniowych. Niektóre z nich może jednak opłacać z własnej woli.

Zawieszając działalność przedsiębiorca dokonuje wyliczenia składek społecznych proporcjonalnie do okresu prowadzania działalności lub współpracy w prowadzeniu działalności. Jednak w przypadku zawieszenia działalności nie dokonuje się proporcjonalnego zmniejszenia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne, gdyż jest ona nie podzielna.

Ubezpieczenie społeczne w okresie zawieszenia działalności gospodarczej jest jednak możliwe, gdy dana osoba spełnia wymagane warunki określone przez przepisy. Zgłoszenia w tym przypadku dokonuje np. pracujący małżonek przedsiębiorcy. Za osobę zgłoszoną w taki sposób do ubezpieczenia zdrowotnego nie opłaca się dodatkowej składki zdrowotnej (korzysta ona ze świadczeń na podstawie składki opłacanej przez zgłaszającego).

Warunkiem prawidłowego zawieszenia działalności gospodarczej, co jest równoznaczne z wyrejestrowaniem z ubezpieczeń,  jest spełnienie przewidzianego przez przepisy długości okresu zawieszenia działalności gospodarczej. Spełnienie tego warunku powoduje, że jedynie wówczas, gdy dokonano prawidłowego zawieszenia prowadzenia działalności, można mówić o obowiązku ponownego zgłoszenia do ubezpieczeń osoby współpracującej.

Na podstawie art. 14 a ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jednolity z 2013r.  poz. 672, 675, 983, 1036, 1238) przedsiębiorca niezatrudniający pracowników może zawiesić wykonywanie działalności gospodarczej na okres od 30 dni do 24 miesięcy, z zastrzeżeniem ust. 1a, który w opisanym przypadku nie ma zastosowania, gdyż dotyczy wyjątkowo miesiąca lutego.

Jeżeli pracodawca zatrudnia pracowników, nie może zawiesić działalności gospodarczej.

Nie każdy przedsiębiorca zawiesza prowadzenie firmy od początku miesiąca. Bywa i tak, że zawieszenie działalności następuje w trakcie miesiąca kalendarzowego. Wówczas składki na ubezpieczenia społeczne należy naliczyć od podstawy wymiaru zmniejszonej proporcjonalnie o dni nieprowadzenia działalności. Polega to na tym, że dzieli się ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnoży przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom w danym miesiącu.

Z przekazanej informacji wynika, że zawieszenie nie obejmowało 30 dni kalendarzowych.

Należy podkreślić, że warunkiem zawieszenia działalności gospodarczej i konieczności wyrejestrowania osoby prowadzącej działalność gospodarczą oraz osób współpracujących jest spełnienie warunku dotyczącego okresu, w którym przedsiębiorca zawiesił prowadzenie działalności.

Jeżeli warunek ten nie zostaje spełniony, należy przyjąć, że nie może dojść do zawieszenia prowadzonej działalności, co sprawia, że nadal przedsiębiorca obowiązany jest do prowadzenia działalności oraz opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Z wyjaśnienia wynika, że przedsiębiorca opłacił składki za okres zawieszenia w pełnej miesięcznej wartości.

Niespełnienie warunku dotyczącego okresu zawieszenia działalności nie może skutkować, czego konsekwencją jest dalsze prowadzenie działalności, wyłączenia z obowiązku płacenia należnych składek społecznych oraz zdrowotnej.

W powstałej sytuacji osoba współpracująca nadal podlega ubezpieczeniu społecznemu, oraz uprawniona jest do korzystania ze świadczeń przewidzianych przez obowiązujące przepisy.

Osobie współpracującej nadal przysługują świadczenia, w tym prawo do zasiłku chorobowego, a następnie zasiłku macierzyńskiego.

Jak przedstawiono w pytaniu, wątpliwości Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dotyczą jednak rzeczywistej współpracy danej osoby przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Tym samym nie występują wątpliwości dotyczące zawieszenia /odwieszenia działalności gospodarczej.

Odpowiedź dotycząca współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej pozostaje jednak poza wydaniem opinii w niniejszej sprawie.

Powinniście Państwo w rozmowach z ZUS akcentować fakt, że nie mogło dojść do wyrejestrowania z ubezpieczeń osoby współpracującej, a współpraca została rzeczywiście nawiązana, czyli osoba współpracująca wykonywała pracę na rzecz osoby, która prowadzi działalność gospodarczą. Brak jest przepisów, które określałyby minimalny okres współpracy poprzedzający nabycie prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Ocena należy do ZUS, a następnie do sądu, w przypadku odmowy wypłaty świadczeń przez ZUS. Nie ulega jednak wątpliwości, że w zaistniałym sporze należy wykazać, na czym owa współpraca polegała

Prawo skontrolowania, czy rzeczywiście doszło do współpracy przy wykonywaniu działalności gospodarczej przysługuje ZUS, który ocenia, czy nie doszło do „fikcyjnej” współpracy, co sprawia, że osoba zgłoszona do ubezpieczenia nie będzie nim objęta.

Na szczególną uwagę zasługuje wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2008r. II UK 286/07, który wyjaśnia zasadę współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej.

Ustawa o ubezpieczeniu społecznym nie zawiera legalnej definicji „współpracy przy prowadzeniu działalności”, z czego jednak nie można wyprowadzać wniosku, że w każdej sytuacji wykonywania określonego zadania (pracy) przez małżonka osoby prowadzącej działalność gospodarczą, na rzecz małżonka – przedsiębiorcy, dla celów prowadzonej przez niego działalności, praca ta dla celów ubezpieczeń społecznych musi być kwalifikowana jako współpraca przy prowadzeniu tej działalności. Okazjonalna pomoc, jaką świadczy osobie prowadzącej działalność gospodarczą w tej działalności jego małżonek, prowadzący z nim wspólne gospodarstwo domowe, stanowi konsekwencję obowiązku małżonków do wzajemnej pomocy oraz współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli (art. 23 i 27 k.r.o.).

Z powołanych przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie można wysnuwać obowiązku świadczenia pracy w zakładzie współmałżonka, jednak w sytuacjach, w których z określonych powodów prowadzący działalność gospodarczą małżonek nie może wykonać czy wykonywać określonej czynności, brak jest przeszkód, a jak twierdzą niektórzy komentatorzy, istnieje powinność drugiego małżonka udzielenia pomocy i wykonania nieodpłatnie pracy za małżonka, który tej pracy wykonać nie może (por. A. Dyoniak: Praca świadczona przez małżonka w zakładzie współmałżonka albo przy wykonywaniu przez niego zawodu, Studia Prawnicze 1992 nr 3 – 4, s. 55). Również pomoc świadczona przez małżonka regularnie na rzecz drugiego małżonka w prowadzonej przez niego działalności gospodarczej nie może budzić wątpliwości, choćby z tego względu, że zgodnie z art. 36 § 1 k.r.o. oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, a stosownie do § 2 tego artykułu zgoda drugiego małżonka potrzebna jest wyłącznie przy dokonywaniu czynności przekraczających czynności zwykłego zarządu. Udzielana przez małżonka pomoc w prowadzonej przez drugiego małżonka działalności gospodarczej, w ramach ustawowego obowiązku wzajemnej pomocy, jest normalną konsekwencją współdziałania małżonków na rzecz założonej przez nich rodziny i nie podlega zasadzie odpłatności (por. M. Skąpski: Świadczenie pracy podporządkowanej w ramach małżeńskiego obowiązku pomocy, Państwo i Prawo 1999 nr 12, s. 56). Brak jest więc uzasadnienia dla ograniczania możliwości korzystania przez osobę fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą (najczęściej jest to działalność prowadzona w nie-wielkim rozmiarze w umownych ramach przedsiębiorstwa rodzinnego) z pomocy małżonka w tej działalności, jeżeli taka jest zgodna wola małżonków w tym przed-miocie i jeżeli ze względu na rozmiary prowadzonej działalności jest niecelowe i nie-racjonalne zatrudnianie pracownika. Zaznaczenia wymaga, że pomoc małżonka może mieć charakter awaryjny, incydentalny, kiedy wyręczając małżonka, przedsiębiorcę działa niejako „w zastępstwie” tego przedsiębiorcy, ale może polegać również na innego rodzaju aktywności na rzecz prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa.

Biorąc pod uwagę, że ustawa o ubezpieczeniu społecznym, realizując podstawowe zasady ubezpieczeń społecznych, tj. powszechności i równości, chroni swym zakresem wszystkie osoby żyjące z własnej pracy, wiążąc przy tym przymus ubezpieczenia nie tylko z działalnością zapewniającą środki utrzymania, ale również z faktem posiadania jakiś stałych źródeł dochodu (np. stypendia, zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki z ubezpieczenia społecznego), uznać można, że współpracą przy prowadzeniu działalności gospodarczej powodującą powstanie obowiązku ubezpieczenia emerytalnego i rentowego, jest takie współdziałanie małżonka przedsiębiorcy, które generuje stałe, dodatkowe dochody z tej działalności. Inaczej rzecz ujmując, współpracą jest stała pomoc przy prowadzeniu działalności, bez której stanowiące majątek wspólny małżonków dochody z tej działalności nie osiągałyby takiego pułapu, jaki zapewnia ich współdziałanie przy tym przedsięwzięciu. W takiej sytuacji można bowiem zasad-nie twierdzić, że małżonek przedsiębiorcy podejmuje aktywność przynoszącą mu określone dochody, z którą wiąże się obowiązek ubezpieczeń: emerytalnego i rentowych. Takie rozumienie współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej odpowiada celom ustawy systemowej wyrażającym się przymusem ubezpieczenia, na zasadzie równości, wszystkich zarobkujących własną pracą (niezależnie od podstawy jej świadczenia). Z powyższego wyraźnie wynika, iż ocena, czy w konkretnej sytuacji pomoc świadczona przez małżonka może być uznawana za współpracę w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy systemowej, stanowiącą w myśl art. 6 ust. 1 pkt 5 tej ustawy podstawę do objęcia tej osoby obowiązkowymi ubezpieczeniami: emerytalnym i rentowymi, wymaga uprzednich ustaleń faktycznych co do charakteru i rodzaju tych czynności.

Podstawa prawna:

• art. 14 ustawy z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jednolity z 2013r.  poz. 672, 675, 983, 1036, 1238),
  • wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2008r. II UK 286/07
  • art. 23, 27 oraz 36 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (tekst jednolity Dz.U. z 2012r, poz. 788)

Zygmunt Stanisławski

12 listopada 2013r.