Gdy pracownik zastępuje przez 12 godzin pracownika z systemu równoważnego czasu pracy

W dniu 30 czerwca 2013r. pracownik  pracujący w normalnym systemie czasu pracy,  czyli 8 godzin,  miał zastępstwo  z powodu choroby za pracownika, który pracuje w równoważnym  systemie czasu pracy.   Pracował w dniu 30 czerwca od 19⁰⁰ – do 7⁰⁰, tj. 12 godzin (dodam, że była to niedziela, czyli dla pracownika dzień wolny od pracy). 1 lipca 2013r. dostał dzień wolny po przepracowanej nocy plus 4 godziny. Czy nasze rozliczenie jest prawidłowe?

Z przesłanej informacji wynika, że dzień 30 czerwca 2013r. (niedziela) był dla pracownika zatrudnionego w normalnym systemie czasu pracy, dniem wolnym od pracy. Nie podano jednak, jaki okres rozliczeniowy stosowany jest do pracownika, gdyż ma to istotne znaczenia dla prawidłowego rozliczenia czasu pracy.

Przyjmijmy, że pracownik objęty jest miesięcznym okresem rozliczeniowym. W czerwcu 2013r. wymiar czasu pracy wynosił 160 godzin, a każda godzina przepracowana ponad tę wartość stanowiła pracę w godzinach nadliczbowych.

Pracownik wykonując dodatkową pracę w ostatnim dniu okresu rozliczeniowego, przepracował w czerwcu 172 godziny, czyli 12 godzin nadliczbowych z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy, co w przypadku braku udzielenia czasu wolnego od pracy powinno zapewnić  pracownikowi prawo do 100% dodatku na podstawie art. 151¹ § 2 k.p.

Istotne znaczenie ma to, że pracownik wykonywał dodatkową pracę w niedzielę. Obowiązkiem pracodawcy na podstawie art. 151¹¹ § 1 k.p. było udzielenie pracownikowi w zamian innego dnia wolnego od pracy. Jednak w dniu wykonywania dodatkowej pracy kończył się miesięczny okres rozliczeniowy. Ustawodawca nie przewidział możliwości udzielenia innego dnia wolnego od pracy w innym okresie rozliczeniowym, niż ten, w którym praca ta była wykonywana. Wobec powyższego udzielenie dnia wolnego w dniu 1 lipca 2013r. należałoby uznać za naruszenie przepisów o czasie pracy.

Inaczej należało potraktować 4 godziny nadliczbowe, które wystąpiły w dniu 30 czerwca 2013r. Pracownik pracując w tym dniu 12 godzin przekroczył dobową normę czasu pracy 4 godzinami, które stanowiły pracę w godzinach nadliczbowych. Zgodnie z przepisem art. 151² § 1 k.p. czas wolny w tym samym wymiarze może być na pisemny wniosek pracownika udzielony po zakończeniu okresu rozliczeniowego. Przepis nie przewiduje w tym zakresie żadnego czasowego ograniczenia.

Jeżeli pracodawca nie posiadał pisemnego wniosku pracownika o udzielenie czasu wolnego od pracy, a kończył się miesięczny okres rozliczeniowy, nie można było wyznaczać pracownikowi czasu wolnego od pracy w liczbie 4 godzin w np. w dniu 2 lipca 2013r., gdyż nie można bez wniosku pracownika udzielać czasu wolnego za pracę w godzinach nadliczbowych w innym okresie rozliczeniowym, niż ten, w którym praca ta wystąpiła.

Przyjmując miesięczny okres rozliczeniowy czasu pracy praca wykonywana dodatkowo w dniu 30 czerwca 2013r. spowodowała zarówno przekroczenie dobowej, jak i przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy. Jeżeli pracodawca nie udzielił pracownikowi do końca okresu rozliczeniowego innego dnia wolnego od pracy za pracę wykonaną w niedzielę, to obowiązany był wypłacić pracownikowi za tę pracę normalne wynagrodzenie za 12 godzin oraz dodatek 100% za 12 godzin na podstawie art. 151¹¹ § 2 k.p. Pracownik nie jest uprawniony wówczas do 100% dodatku za przekroczenie dobowej normy czasu pracy (4 godziny) oraz przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy (8 godzin).

160 godzin + 12 godzin = 172 godziny – 12 godzin objętych dodatkiem 100% na podstawie art. 151¹¹ § 2 k.p.) = 160 godzin – 160 godzin (wymiar czerwca 2013r.) = 0

W uchwale z dnia 15 lutego 2006r. Sąd Najwyższy (sygnatura II PZP 11/05) stwierdził, że pracownikowi w takiej sytuacji przysługuje tylko jeden dodatek określając jednocześnie podstawę prawną jego wypłaty, jako art. 151¹¹ § 2 i 3 k.p.

W typowej sytuacji, gdy pracownik pracując w niedzielę 12 godzin otrzymuje w zamian dzień wolny od pracy oraz dodatkowo 4 godziny czasu wolnego od pracy, nie nabywa prawa do żadnego dodatku, zarówno z tytułu wykonywania pracy w niedzielę, jak i za pracę w godzinach nadliczbowych.

Jeżeli pracownik pracujący dodatkowo w niedziele 12 godzin nie otrzymuje dnia wolnego od pracy, który stanowi rekompensatę wykonywanej dodatkowo pracy przez 8 godzin, ani też dodatkowo 4 godzin czasu wolnego do pracy, pracodawca obowiązany jest wypłacić pracownikowi dodatek 100% za 12 godzin pracy w niedzielę, gdyż nie doszło do udzielenia dnia wolnego od pracy, nie płacąc również pracownikowi dodatku 100% (patrz wyżej: uchwała SN) za 4 godziny nadliczbowe, gdyż dodatek 100% za pracę w niedzielę zapewnia prawidłowe wynagrodzenie za wszystkie przepracowane w niedzielę godziny.

W analizowanej sytuacji jest jednak inaczej

Jeżeli przyjmiemy, że po czerwcu 2013r. na pisemny wniosek pracownika dojdzie jedynie do udzielenia czasu wolnego za pracę przez 4 godziny nadliczbowe, gdyż dnia wolnego od pracy za pracę w niedzielę nie można udzielić z uwagi na kończący się miesięczny okres rozliczeniowy, pracodawca pozbawi pracownika prawa do dodatku 100% za 4 godziny nadliczbowe. Czas wolny od pracy za wykonaną pracę nadliczbową, na wniosek pracownika, może być udzielony, wobec braku ustawowego ograniczenia, w dowolnym okresie, w tym również po zakończeniu okresu rozliczeniowego.

Na podstawie art. 151² § 3 k.p. pracownikowi, któremu udzielono czasu wolnego za pracę w godzinach nadliczbowych nie przysługuje dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych. Pracownik zachowuje jedynie prawo do normalnego wynagrodzenia za godziny nadliczbowe.

Jednocześnie nie można zapominać, że pracownik za pracę w niedzielę nie skorzystał z dnia wolnego od pracy, co uprawnia go do dodatku 100% za wszystkie przepracowane w tym dniu godziny. Przepis art. 151¹¹ § 2 k.p. gwarantuje pracownikowi, że w razie braku możliwości udzielenia dnia wolnego od pracy, pracownikowi przysługuje dodatek 100% za każdą godzinę pracy w niedzielę. W przypadku pracownika dotyczy to 12 godzin pracy.

Tak powinno wyglądać rozliczenie, gdyby przyjąć, że pracodawca stosuje miesięczne okresy rozliczeniowe. Jednakże podobnie wyglądać powinno rozliczenie, gdyby w dniu 30 czerwca 2013r. kończył się np. trzymiesięczny okres rozliczeniowy.

Inaczej, gdy zastosowany został okres rozliczeniowy, który nie kończy się 30 czerwca 2013r., np. 4 miesięczny.

Pracodawca może wówczas wyznaczyć pracownikowi dzień wolny od pracy w dniu 1 lipca 2013r., który stanowi rekompensatę pierwszych 8 godzin pracy w dniu 30 czerwca 2013r. oraz posiadając pisemny wniosek pracownika, można udzielić czasu wolnego w liczbie 4 godzin np. w dniu 2 lipca 2013r., jako rekompensata 4 godzin nadliczbowych w dniu 30 czerwca 2013r. Przy braku pisemnego wniosku pracownika pracodawca udzielając czasu wolnego od pracy obowiązany jest do jego udzielenia do końca okresu rozliczeniowego w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych, co nie miało miejsca w przedstawionej w pytaniu sytuacji.

Pracownik za miesiąc czerwiec 2013r. powinien otrzymać zwiększone wynagrodzenie normalne, gdyż pracował dodatkowo 12 godzin w dniu 30 czerwca 2013r., natomiast wynagrodzenie za lipiec 2013r. powinno zostać pomniejszone o 12 godzin nieprzepracowanych, gdyż wynagrodzenie wypłaca się za czas przepracowany, wobec braku przepisu, który gwarantowałby pracownikowi niepomniejszone wynagrodzenie w lipcu 2013r. (art. 80 k.p.). Pracownik w tej sytuacji zostałby pozbawiony dodatków za pracę w godzinach nadliczbowych oraz za pracę w niedzielę.

Jeżeli w dniu 30 czerwca 2013r. nie kończył się okres rozliczeniowy,  dokonane w przesłanym pytaniu rozliczenie z pracownikiem jest prawidłowe. Jeżeli jednak w tym dniu okres rozliczeniowy się nie kończył, rozliczenie jest nieprawidłowe.

Podstawa prawna:

• art. 80 k.p., art. 151¹ § 2 k.p., art. 151² § 1 – 3 k.p., 151¹¹ k.p.
• uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2006r., sygnatura II PZP 11/05.

Zygmunt Stanisławski

7 lipca 2013r.