Urlop macierzyński i rodzicielski na przysposobione dziecko

Mam ogromną prośbę o pomoc w ustaleniu uprawnień do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w związku z przysposobieniem dziecka.

– pracownica decyzją Sądu w dniu 11.09.2013 roku przysposobiła dziecko urodzone w dniu 26.12.2012 roku,

– małżonek nie przysposabiał dziecka, gdyż jest jego biologicznym ojcem.

 Pracownica złożyła wniosek o udzielenie urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego  od dnia 19.05.2016 roku w wymiarze 20 tygodni oraz urlopu rodzicielskiego w wymiarze 9 tygodni.

Czy możliwym jest udzielenie tego urlopu pomimo faktu że przysposobienie miało miejsce w dniu 11.09.2013 roku, a Pani wnioskuje o  udzielenie urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego od 19.05.2016 r.  ?

Mamy w tym zakresie dwie sprzeczne informacje:

– ZUS twierdzi,  że urlop  na warunkach urlopu  macierzyńskiego  winien być udzielony niezwłocznie po przysposobieniu dziecka,

– infolinia PIP oraz wnioskująca  pracownica twierdzą,  że z ww. urlopów może skorzystać do 7 roku życia dziecka bez względu na datę przejęcia dziecka na wychowanie.

Opinia prawna

W art. 29  ust. 1 ustawy o  świadczeniach  w  razie  choroby  i  macierzyństwa przewidziano  dla  ubezpieczonych  prawo  do  zasiłku  macierzyńskiego  oraz określono warunki nabycia tego prawa –
z tytułu urodzenia dziecka (ust. 1 pkt 1), z tytułu  przyjęcia  na  wychowanie  dziecka  w  wieku  do  lat  7  i  wystąpienia  do  sądu opiekuńczego  w  sprawie  jego  przysposobienia  (ust.  1  pkt  2)  oraz  przyjęcia  na  wychowanie  dziecka  w  wieku  do  lat  7  w  ramach  rodziny  zastępczej,  z  wyjątkiem rodziny  zastępczej  zawodowej  (ust.  1  pkt  3).  W  przepisie  tym  posłużono  się nieznanym
w  Kodeksie  rodzinnym  i  opiekuńczym  pojęciem  „przyjęcie  dziecka  na wychowanie”

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego powierzenie opieki nad dzieckiem na czas trwania postępowania o przysposobienie jest  równoznaczny  z przyjęciem  dziecka  na  wychowanie.  Z  tą  chwilą  powstaje  prawo  do  zasiłku macierzyńskiego  na  warunkach  określonych  w  art.  29  ust.  1  pkt  2  ustawy  o świadczeniach  w  razie  choroby  i  macierzyństwa  z  tytułu  ubezpieczenia chorobowego obejmującego  przymusowo  lub  dobrowolnie  osobę,  która  przyjęła  dziecko
i wystąpiła (wcześniej lub później) z wnioskiem w sprawie jego przysposobienia.

Warunkiem na to, aby można było skorzystać z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego jest łączne spełnienie następujących warunków:

a)      osoba uprawniona do urlopu musi być objęta ubezpieczeniem chorobowym lub przebywać na urlopie wychowawczym:

b)      musi nastąpić przyjęcie  dziecka  na  wychowanie oraz

c)       należy wystąpić do sądu z wnioskiem o przysposobienie dziecka.

Kolejność  w zakresie złożenia wniosku  o  przysposobienie  i  przyjęcie dziecka  na  wychowanie  jest  w  ustawie  wskazana  przypadkowo.  W  wielu wypadkach  osoba  przysposabiająca  uzyskuje  kontakt  z  przysposabianym dzieckiem przed wydaniem orzeczenia o przysposobieniu. Należy zauważyć, że prawo do  zasiłku  macierzyńskiego  powstaje  także  w  razie  niedojścia  w przyszłości do przysposobienia dziecka przyjętego na wychowanie.

Z przepisów wyraźnie wynika, z jakim dniem pracownik nabywa prawo do zasiłku macierzyńskiego. Jest to dzień urodzenia dziecka, albo dzień wskazany we wniosku o udzielenie urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu (nie wcześniej niż 6 tygodni przed przewidywaną datą porodu). W zakresie nabywania prawa do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego sprawa nie jest wyraźnie wskazana w przepisach, chociaż nie oznacza to, że nie można tej daty ustalić zgodnie z zamiarem ustawodawcy.

Zgodnie z art. 183 § 1 k.p. urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje pracownikowi, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem
o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub który przyjął dziecko na wychowanie, jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej.

Powyższy przepis wskazuje również, do jakiego wieku życia dziecka powyższy urlop będzie udzielany:

• do ukończenia przez dziecko 7 roku życia,
• do ukończenia przez dziecko 10 roku życia (w razie decyzji o odroczeniu obowiązku szkolnego)

– nie krócej jednak niż 9 tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.

Zgodnie z § 12 rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2015r. w sprawie zakresu informacji o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa lub ich wysokości oraz dokumentów niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłków (Dz. U. z 2015r., poz. 2205), dokumentami niezbędnymi do przyznania
i wypłaty zasiłku macierzyńskiego za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie i wystąpienia do sądu
z wnioskiem o przysposobienie są:

a)      oświadczenie ubezpieczonego o dacie przyjęcia dziecka na wychowanie,

b)      zaświadczenie sądu opiekuńczego o dacie wystąpienia do sądu o przysposobienie dziecka.

Zarówno z treści art. 183 § 1 k.p., jak i § 12 powyższego rozporządzenia wynika, że nabycie prawa do urlopu i zasiłku za okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu, warunkowane jest przyjęciem dziecka na wychowanie. Z kolei § 12 rozporządzenia obliguje ubezpieczonego do wskazania dokładnej daty przyjęcia na wychowanie, gdyż z tym dniem przepisy przewidują wypłatę zasiłku macierzyńskiego. Przepisy uprawniając ubezpieczonego do urlopu oraz zasiłku za ten urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego, pod warunkiem przedstawienia odpowiednich dokumentów, nie wskazują jednak, że urlop, o którym mowa, może rozpoczynać się  w dowolnym czasie, po przyjęciu dziecka na wychowanie, warunkując to jedynie wiekiem dziecka, np. aby nie ukończyło 7 roku życia.

Wiek dziecka wpływa na uprawnienie do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Można przysposobić dziecko w pewnych granicach wiekowych, np. dziecko może mieć 2 lata lub 6 lat. Nie oznacza to jednak, że po wcześniejszym przyjęciu dziecka na wychowanie, można rozpoczynać urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego w dowolnym czasie. Identycznie sprawa została uregulowana w zakresie prawa do urlopu macierzyńskiego, gdzie przepisy wskazują na datę jego rozpoczęcia. Przepisy regulujące prawo do urlopu macierzyńskiego nie wskazują na wiek dziecka, co jest zrozumiałe, regulując jedynie jego początek oraz czas trwania. Inaczej z urlopem na warunkach urlopu macierzyńskiego, gdzie z uwagi na wątkową sytuację dziecka (jego dobro) ustawodawca wskazał na czas jego trwania oraz datę, do której urlop ten powinien się rozpoczynać.

Niezależnie od tego, w jakiej dacie sąd wyda postanowienie o przysposobieniu dziecka, należy przyjąć, że prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego powstaje w dniu przyjęcia dziecka na wychowanie.

Moim zdaniem potwierdza to Sąd Najwyższy w wyroku z 18 listopada 2014r. II UK 52 / 14, który uzależnił prawo do zasiłku macierzyńskiego od dnia przyjęcia dziecka na wychowanie.

Jak to uzasadnił Sąd Najwyższy: „Chwilę  przyjęcia  dziecka  na  wychowanie,  jako  warunku  prawa  do  zasiłku macierzyńskiego przewidzianego w art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy o świadczeniach
w razie choroby  i  macierzyństwa,  określa  się  przez  ustalenie  podjęcia  się  rzeczywistej opieki  nad  dzieckiem,  niezależnie  od  późniejszego  jego  przysposobienia”.

Data orzeczenia o przysposobieniu nie ma znaczenia.

Zważywszy na powyższe, nie można się zgodzić z twierdzeniem, że pracownica, która przysposobiła dziecko w 2013r. jest uprawniona w roku 2016 do 20 tygodniowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz w dalszej kolejności 9 tygodniowego urlopu rodzicielskiego, skoro od dnia przyjęcia na wychowanie minęły prawie 3 lata. Przepisy nie przewidują przesuwania rozpoczęcia urlopu, o którym mowa na inny dzień, niż dzień przyjęcia dziecka na wychowanie.

Podstawa prawna:

• art. 183 § 1 k.p.,
• art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych
  z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tj.  Dz. U. z 2014r., poz. 159
  z późn. zm.),
• § 12 rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2015r.
  w sprawie zakresu informacji o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłków
  z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa lub ich wysokości oraz dokumentów niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłków (Dz. U. z 2015r., poz. 2205),
• wyrok Sąd Najwyższy z 18 listopada 2014r. II UK 52 / 14.

Zygmunt Stanisławski

9 czerwca 2016r.