Zaliczenie pracy w gospodarstwie rolnym

DPS jest jednostką samorządową. Zgodnie z naszym regulaminem wynagradzania „do okresów pracy uprawniających do dodatku za wieloletnią pracę, nagrody jubileuszowej i jednorazowej odprawy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy – wlicza się wszystkie poprzednio zakończone okresy zatrudnienia oraz inne okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze”.

Pracownik złożył następujące dokumenty w celu zaliczenia pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, do pracowniczego stażu pracy w okresie: sierpień 1981 r. – sierpień 1985 r.:

a)   oświadczenie wnioskodawcy,

b)   zeznania 2 świadków,

c)   akt notarialny – umowa darowizny z kwietnia 1991 r., w której istnieje zapis, że ojciec pracownika jest właścicielem nieruchomości rolnej położonej we wsi „X” o powierzchni 4 ha 9 arów, w skład której wchodzi między innymi nie zabudowana działka nr „Y” o powierzchni 16 arów. …. z planów zagospodarowania przestrzennego wynika, że działka „Y” położona jest na terenach upraw rolnych. ….. pracownik oświadczył przed notariuszem, że darowaną działkę „Y” przyjmuje i zobowiązuje się na nabytej działce prowadzić produkcję rolną,

d)   zaświadczenie z KRUS, wystawione na nazwisko ojca – potwierdzające opłacanie przez niego składek na ubezpieczenie wypadkowo-chorobowe, macierzyńskie za lata 1977 – 199,.

e)   zaświadczenie z Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami, potwierdzające fakt posiadania gospodarstwa o powierzchni 11,52 ha w latach 1981 – 1985 przez rodziców.

Pytanie 1:

Ustawa o wliczeniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy z dnia 20 lipca 1990 r. (Dz. U. Nr 54, poz.310) – art.1 pkt.2) przypadające przed dniem 1 stycznia 1983r. okresy pracy po ukończeniu 16 roku życia w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów, poprzedzające objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem; – czy gospodarstwo przejęte przez pracownika musi mieć wielkość 1 ha, czy może być tylko częścią gospodarstwa o powierzchni powyżej 1 ha?   Jeżeli tak, to jakimi dokumentami pracownik powinien udokumentować rozpoczęcie, osobiście lub ze współmałżonkiem, prowadzenia przejętego gospodarstwa?

Pytanie 2:

Inny pracownik składający wniosek o zaliczenie legitymuje się przejęciem gospodarstwa o powierzchni 0,3 ha, a jego małżonek 0,8 ha(gospodarstwa nie stanowią całości, położone są w różnych częściach jednej wsi lub różnych wsiach) – czy czas pracy w tym gospodarstwie o łącznej powierzchni powyżej 1ha można zaliczyć do pracowniczego stażu pracy?

Pytanie 3:

Przejęcie gospodarstwa nastąpiło po 1 października 1990 r. Zgodnie z art.1 pkt.3 ustawy, podlegają zaliczeniu przypadające po dniu 31 grudnia 1982 r. okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin. Czy pracownik zobowiązany jest przedłożyć dokumenty potwierdzające opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne za domownika?

Pytanie 4:

Czy nauka w szkole ponadgimnazjalnej w okresie 01.01.1983 do 31.12.1990r. wyklucza zaliczenie pracy w gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy?

Pytanie 5:

Jakie jeszcze inne dokumenty powinien przedłożyć pracownik by zaliczenie pracy w gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy nie budziło wątpliwości?

Z pierwszego pytania wynika, że mowa jest o okresie zaliczanym do stażu pracy przypadającym przed 1 stycznia 1983 r., ale po ukończeniu 16. roku życia w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów, który poprzedzał objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem. Warunkiem koniecznym do zaliczenia przepracowanych lat do stażu pracy przed 1 stycznia 1983r. jest objęcie, a następnie osobiste prowadzenie gospodarstwa. Przy czym, pojęcie „prowadzenia gospodarstwa rolnego” jest szersze od pojęcia „pracy w gospodarstwie rolnym”. Sąd Najwyższy zaznaczył, że nie ma tutaj znaczenia moment, w którym nastąpiło przejęcie gospodarstwa rolnego. Do przejęcia nie musi dojść zaraz po zaprzestaniu pracy w tym gospodarstwie.

Okresy pracy w gospodarstwie bez jego objęcia i rozpoczęcia prowadzenia nie podlegają wliczeniu do stażu pracy (wyrok NSA z 30 stycznia 2001 r., II SA 613/00).

Aby można było wliczyć okres pracy w gospodarstwie rolnym – przed 1 stycznia 1983r. -do pracowniczego stażu pracy należy łącznie spełniać następujące warunki:

a)    praca wykonywana była przed 1 stycznia 1983r. po ukończeniu 16 roku życia

b)    gospodarstwo rolne, w którym pracownik pracował musiało spełniać normy obszarowe dla gospodarstwa rolnego w danym okresie

c)    gospodarstwo rolne powinno stanowić własność rodziców lub teściów

d)    pracownik musi wykazać, że przejął gospodarstwo rolne i rozpoczął prowadzenie osobiście lub ze współmałżonkiem

Ustawa nie wskazuje, w jaki sposób musi nastąpić przejęcie gospodarstwa rolnego. Nie wskazuje między innymi, czy musi nastąpić przejęcie całego gospodarstwa rolnego, czy wystarczy przejęcie jego części, czy przejęcie musi nastąpić bezpośrednio po pracy w gospodarstwie rolnym,  czy może nastąpić w terminie późniejszym.

Na wiele pytań odpowiedzi udzielił Sąd Najwyższy. Między innymi w wyrok z dnia 16 grudnia 1994 r. I PRN 115/94  Sąd Najwyższy stwierdził, że wyrażeniom użytym w art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz. U. Nr 54, poz. 310) należy przypisać taki sens, że pojęcie „objęcia” gospodarstwa oznacza także objęcie części gospodarstwa rolnego mogącej według kryteriów formalnych stanowić gospodarstwo rolne, zaś zwrot „okresy pracy … poprzedzające objęcie … gospodarstwa” mieści w sobie dopuszczalność przerwy między pracą w gospodarstwie rolnym rodziców lub teściów, a objęciem i rozpoczęciem jego prowadzenia przez osobę zainteresowaną. Przedmiotem objęcia i prowadzenia musi być gospodarstwo rolne należące do rodziców lub teściów.

W uzasadnieniu do wyroku Sąd Najwyższy zauważył, że z przepisów ustawy nie wynika, by warunkiem wliczenia pracy wykonywanej po ukończeniu 16 roku życia w gospodarstwie rodziców lub teściów do pracowniczego stażu pracy było objęcie tego gospodarstwa w całości, jak też objęcie gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia bezpośrednio po okresie pracy w gospodarstwie rodziców lub teściów. Wniosku takiego nie można bowiem wyprowadzić ani z dosłownej treści przepisu, ani z jego analizy. Nie dałby się on również pogodzić z zasadami racjonalnego myślenia. Trudno bowiem znaleźć uzasadnienie dla tezy, że z dużego gospodarstwa rolnego nie można wydzielić gospodarstw mniejszych, (pod warunkiem posiadania przez nie przymiotu gospodarstwa rolnego), bądź oczekiwać, że osoba pracująca w gospodarstwie wielodzietnych rodziców lub teściów musiałaby pozostawać w tym gospodarstwie aż do momentu jego przekazania, np. wskutek starości właścicieli, chociażby to miało nastąpić w odległym czasie. W związku z tym wyrażeniom użytym w art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy należy przypisać taki sens, że pojęcie „objęcie… gospodarstwa” oznacza także objęcie części gospodarstwa rolnego mogącej według kryteriów formalnych stanowić gospodarstwo rolne, natomiast zwrot „okresy pracy… poprzedzające objęcie… gospodarstwa” mieści w sobie dopuszczalność przerwy między pracą w gospodarstwie rodziców lub teściów a objęciem i rozpoczęciem jego prowadzenia przez osobę zainteresowaną, gdyż nie wymaga on „bezpośredniego” przejścia z pracy w gospodarstwie rodziców lub teściów do osobistego lub z małżonkiem prowadzenia

Objęcie gospodarstwa rolnego lub jego części powinno być zgodnie z przepisami obowiązującymi w chwili jego przejmowania, np. dziedziczenia gospodarstwa rolnego, przeniesienie własności w drodze dożywocia, czy też umowy darowizny.

Warunkiem zaliczenia okresu pracy w przejętym gospodarstwie rolnym jest to, aby w chwili przejmowania całości lub części gospodarstwa rolnego, była spełniona norma obszarowa, gdyż w przeciwnym razie nie dojdzie do przejęcia gospodarstwa rolnego.

Przeniesienie prawa własności nastąpiło w kwietniu 1999r. Należało więc w tej dacie ustalić, czy rzeczywiście doszło do przejęcia części gospodarstwa rolnego.

W okresie:

a)    od 23 grudnia 1971r. do 30 czerwca 1989r. gospodarstwo rolne musiało spełniać wymogi minimalnej normy obszarowej, nie mogło być mniejsze niż 0,5 ha.

b)    od 1 lipca 1989r. do 30 września 1990r. obszar nieruchomości musiał osiągać co najmniej 1 ha.

c)    od 1 października 1990r. w Kodeksie cywilnym nie określono minimalnej normy obszarowej gospodarstwa rolnego.

W wyroku z dnia 5 lutego 1998 r. I PKN 511/97  Sąd Najwyższy stwierdził, że gospodarstwem rolnym w rozumieniu ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych do pracowniczego stażu pracy (Dz.U. Nr 54, poz. 310) są grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego (art. 553 KC).

Tym samym Sąd Najwyższy wyraźnie stwierdził, że gospodarstwo rolne nie jest dzisiaj określone obszarowo, a o jego charakterze decyduje zorganizowana na nim działalność gospodarcza.

W powyższej sytuacji nie można jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, czy przejęta przez pracownika w formie darowizny część gospodarstwa rolnego o wielkości 16 arów rzeczywiście stanowi przejęcie gospodarstwa rolnego, a od tego zależy, czy okres pracy w gospodarstwie rodziców w latach: sierpień 1981r.  – 31 grudnia 1982r. zostanie zaliczony do pracowniczego okresu zatrudnienia.

Prowadzenie gospodarstwa rolnego (wydzielonego jako część z innego gospodarstwa rolnego)  zgodnie z ustawą musi być udokumentowane przez pracownika stosownym zaświadczeniem, które na jego wniosek wydaje właściwy urząd gminy. W razie braku możliwości wydania takiego zaświadczenia okresy pracy w gospodarstwie mogą zostać udowodnione również na podstawie zeznań co najmniej 2 świadków zamieszkujących w tym czasie na terenie, na którym jest położone to gospodarstwo rolne.

Przepisy ustawy nie wskazują, przed kim zeznania świadków powinny być złożone. Należy przyjąć, że zeznania mogą być złożone nie tylko przed urzędnikiem gminy, ale również przed notariuszem lub pracodawcą zatrudniającym pracownika. Przepisy ustawy nie wymagają zatem od osoby zainteresowanej przedkładania pracodawcy innych dokumentów potwierdzających okresy jej pracy w gospodarstwie rolnym.

Przepisy nie przewidują innej możliwości dokumentowania.

Na pojęcie gospodarstwa rolnego mogą składać się nieruchomości stanowiące całość gospodarstwa, a z punktu prawnego stanowią odrębne oddalone od siebie nieruchomości. Bardzo często osoba prowadząca gospodarstwo rolne jest właścicielem działek rolnych, które nie sąsiadują ze sobą. Nie ma znaczenia również, że nieruchomości położone są na obszarze różnych wsi.

Tym samym pracownikowi, który dokumentuje posiadanie prawa do nieruchomości rolnej o obszarze 0,3 ha, a jego małżonek dokumentuje prawo do nieruchomości rolnej o wielkości 0,8 ha, należy zaliczyć czas prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie, prowadzonym przez współmałżonka. Granice czasowe prowadzenia własnego gospodarstwa rolnego nie zostały w tym przypadku wskazane. Ważne jest tylko to, aby pracownik udowodnił prowadzenie gospodarstwa rolnego.

W przypadku wykonywania pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu rolników indywidualnych i członków ich rodzin – po 31 grudnia 1982r. – pracownik nie ma obowiązku dokumentowania faktu płacenia składek na ubezpieczenie za domownika, gdyż takiego obowiązku przepisy ustawy nie przewidują.

Nauka w szkole ponadgimnazjalnej w okresie 1 stycznia 1983r. – 31 grudnia 1990r. nie zawsze wyklucza zaliczenia pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy, jeżeli pracownik dochodził lub dojeżdżał do szkoły codziennie.

Definicja domownika obowiązująca w przepisach do 31 grudnia 1990 r. była inna od tej, jaka obowiązuje od 1 stycznia 1991 r.

Zgodnie z art. 2 pkt 2 obowiązującej wówczas ustawy z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzi (tekst jedn.: Dz. U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 z późn. zm.) do 31 grudnia 1990 r. za domownika uznawany był:

a)    członek rodziny rolnika, jak i inna osoba pracująca i pozostająca we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem,

b)    członek rodziny rolnika, jak i inna osoba pracująca jeśli ukończyły 16 lat,

c)    członek rodziny rolnika, jak i inna osoba pracująca jeśli nie podlegały obowiązkowi ubezpieczenia, praca ta zaś stanowiła dla nich główne źródło utrzymania.

Od dnia 1 stycznia 1991 r. zgodnie z art. 6 pkt 2 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 z późn. zm.) za domownika uważa się osobę bliską rolnikowi, która:

a)    ukończyła 16 lat,

b)    pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie,

c)    stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym,

d)    nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.

W wyroku z 5 października 2001 r. (II SA 1858/01) Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie stwierdził, że  zaświadczenie dotyczące okresu pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym rodziców w charakterze domownika powinno być wydane w oparciu o pojęcie domownika, wynikające z przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.

Ustawa o wliczaniu okresów pracy w art. 1 ust. 3 odwołuje się bowiem do powyższej ustawy. Obowiązująca wówczas ustawa z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (DzU nr 40, poz. 260 ze zm.) wskazuje pojęcie domownika w art. 2 pkt 2.

Według § 2 ust. 2 obowiązującego do 31 grudnia 1990r. rozporządzenia Rady Ministrów z 28 marca 1983 r. (Dz. U. z 1988 r. Nr 2, poz. 10 z późn. zm.) sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin praca domownika w gospodarstwie rolnym nie stanowi głównego źródła utrzymania, jeżeli domownik kształcił się w szkole ponadpodstawowej lub wyższej.

Od dnia 1 stycznia 1991r. przepisy wymagają, aby domownik pracował stale w gospodarstwie rolnym, odstępując od warunku głównego źródła utrzymania.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz. U. Nr 54, poz. 310)
• art. 2 pkt 2 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzi (tekst jedn.: Dz. U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 z późn. zm.)
• § 2 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 28 marca 1983 r. sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. z 1988 r. Nr 2, poz. 10 z późn. zm.)
• art. 6 pkt 2 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 z późn. zm.)
• wyrok NSA z 30 stycznia 2001 r., II SA 613/00
• wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1994 r. I PRN 115/94
• wyrok z dnia 5 lutego 1998 r. I PKN 511/97

Zygmunt Stanisławski

7 grudnia 2013r.